حضرت علی علیه السلام:
الصِّیَامُ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ کَمَا یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ.
روزه پرهیز از حرامها است همچنانکه شخص از خوردنی و نوشیدنی پرهیز می کند. (بحار الانوار(ط-بیروت) ج 93، ص 294 ، ح 21 )
قرآن کریم می فرماید: «ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفّر عنکم سیّئاتکم و ندخلکم مدخلا کریما»[4] «اگر از گناهان بزرگی که از آنها برحذر داشته می شوید، پرهیز کنید، ما بدیهایتان را می پوشانیم و در جایگاه ارجمندی واردتان می نماییم.» گویا می توان از این آیه شریفه نوعی دلالت التزامی بین ترک گناهان بزرگ و رسیدن به جایگاه قرب خداوند برقرار داشت، یعنی اگر کسی از کبائر گناهان اجتناب کند، به خوبیها رو خواهد آورد و اهل نجات خواهد بود.
در ماه مبارک رمضان، راه بر ترک معاصی هموارتر است، زیرا هر دو دشمن انسان دربندند: دشمن بیرونی که ابلیس و سپاه اویند، به فضل خداوند به زنجیر کشیده شده اند که به تعبیر نبی اکرم (ص) (در همان خطبه شعبانیه) «و الشیاطین مغلولة»، و هرچه روزه، واقعی تر باشد این مهار محکم تر است. پس تمرین اجتناب از گناه در ماه رمضان مناسب است و امید آن می رود که با این تلاش، پس از گذشت این ماه نیز نفس به مهار آید و از چموشی و سرکشی بیفتد. همچنین بنا به فرموده پیامبر (ص): «شیاطین در ماه رمضان به زنجیر کشیده شده اند، پس از خدا بخواهید که دیگر آنها را بر شما مسلط نگرداند.»[5] ازاین رو امید آن است که در اثر روزه داری صحیح، با گذشت ماه رمضان نیز خداوند سلط شیاطین را از ما بردارد (و یا بکاهد).
امام سجاد زین العابدین (ع) در عبارات زیبای دعای وداع با ماه مبارک رمضان به این دو خصیصه (رام شدن نفس و به زنجیر شدن شیاطین) با این تعبیرات اشاره می فرمایند: «السلام علیک من مجاور رقت فیه القلوب و قلّت فیه الذنوب السلام علیک من ناصر اعان علی الشیطان و صاحب سهل سبل الاحسان.»[6]
«سلام بر تو ای همسایه ای که در جوارت دلها نرم و نصیحت پذیر و گناهان کم شد. سلام بر تو ای یاوری که به یاری تو بر شیطان چیرگی یافتیم و از برکت تو راه احسان شناختیم.»
از این جملات دلربا فهمیده می شود که با آمادگی دل و اجتناب از گناه، خروج از تسلط شیطان و طی راههای صلاح و نیکی آسان می گردد و این، رمز رمضان است.
از امیر المؤمنین (ع) می فرماید: «غالبوا انفسکم علی ترک امعاصی تسهل علیکم مقادتها الی الطّاعات»[7] «بر نفس خود در ترک گناهان چیره شوید، آنگاه هدایت آن به مسیر فرمانبری خداوند هموار خواهد بود.»و نیز فرمود: «اصل الورع تجنب الاثام و التنزه عن الحرام»[8] «اساس پرهیزگاری، دوری از گناهان و پرهیز از حرام است.»
امام صادق (ع) می فرماید: خداوند در سخنانش به حضرت موسی (ع) فرمود: «هیچ تقرب جوینده ای با عملی مؤثر از پرهیز از گناهان به من نزدیک نشده است.»[9] همچنین آن حضرت در بیان«ذکر اللّه»فرموده اند: «به یاد خدا بودن در هر حالت آن است که هنگام رویارویی با گناه توجه به خدا پیدا کنی که این توجه بی تو و گناه فاصله می اندازد.»
و این فرموده خدا است که: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذاهم مبصرون»[10] «آنان که پرهیزگارند، زمانی که خطوری شیطانی بر قلبشان می گذرد بیدار می شوند و بی درنگ (به مکر شیطان) بینا و متوجه می گردند (و از بدی دوری می کنند)»، از سوی دیگر در روایات آمده است: «ترک الذنب اهون من طلب التوبة»[11] «واگذاری گناه از درخواست توبه آسانتر است.»
امام صادق (ع) در این روایت سخن از عابدی در بنی اسرائیل گفته اند که کاملا به دنیا بی توجه بود و شیطان برخی از جنود خود را مامور کرد تا نزد او آمده و بگوید: من گناهی کردم و سپس توبه نمودم و اینک سابقۀ این گناه موجب می شود هرگاه به یاد آن خطا افتم، نمازم را با توجه بیشتری بجا می آورم (یعنی متوجه ضعف و پستی خود می شوم که معصیت خدا را کرده و با افتادگی بیشتر به نماز می ایستم) و نهایتا آن فرستاده شیطان، او را به سوی زن بدکاره ای راهنمایی کرد. زن با دیدن مرد عابد-که چهره او با بدکاران گناه آلوده تفاوت بسیار داشت-متعجب شد و جویای ماجرا گشت. عابد واقعه را بیان کرد و زن سیه کار که به سادگی و فریب خوردگی عابد پی برده بود: به او گفت: شاید این شیطان بوده که چنین توصیه ای به تو کرده؛ برو و از این کار منصرف شو و بدان که ترک گناه، آسان تر از توبه خواستن است و چنین نیست که هرکس توبه خواهد، توبه اش پذیرفته گردد...آنگاه امام (ع) فرمودند: «خداوند به واسطه این عمل، زن را مورد مغفرت و از اهل بهشت قرار داد!»